Avro-Televizier, 20 september 1985

Authentiek journalistiek drama
Denise Brouwer

(…) Achter de titel ‘ZONDAG WEET JE AL­LES’ schuilt een indrukwekkend programma over de relatie tussen gedetineerden en hun bewaar­ders. Alle personages verbeeld door acteurs zijn gecreëerd naar authentieke voorbeelden. ‘ZON­DAG WEET JE ALLES’ is voorafgegaan door een lange pe­riode van research en werd ge­filmd binnen de muren van de Bijlmer Bajes. Het resultaat daar­van is een vorm van journalistiek drama dat we te weinig op het Nederlandse scherm zien. Bepaalde kranteberichten doen geloven als zou het verblijf in een Nederlandse strafgevangenis ge­lijk zijn aan het logeren in een viersterrenhotel. ‘Je hoeft er maar één dag rond te lopen om absoluut zeker te weten dat dat niet zo is. Dat het vreselijk is om daar te zitten, dat het een enorme psychische druk geeft.’ Aldus re­gisseur Eric Oosthoek. ‘Ook in het geval van een zogeheten open paviljoen waar de gedetineerden een iets grotere vrijheid hebben.’ (…) Zowel scenarioschrijver Kerkvliet als regisseur Oosthoek prijzen de sublieme medewerking van het ministerie van Justitie. Daar­naast waren er talloze gesprekken met bewaarders en gedetineer­den. Aanvankelijk in meer huizen van bewaring, later toegespitst op de uiteindelijke lokatie: het Huis van Bewaring De Schans, één van de torens van de Bijlmerbajes. ‘En daarvan Paviljoen 5, een experi­mentele afdeling, waar zwaarge­straften – tot en met levenslang – in een los regime worden behan­deld.’ (…) De regisseur: ‘Buiten ‘het wereldje’ realiseert niemand zich wat er bij filmopnamen komt kijken. In ons geval betekende dat zes weken draaien met een ploeg van zesentwintig mensen. En al die mensen moesten een veilig­heidsonderzoek ondergaan, on­derzocht worden op het meebrengen van spullen, noem maar op; allemaal maatregelen om de kans op ontvluchten niet te vergroten. Zonder de inzet van directeur Jan van den Brand en diens staf was het nooit gelukt. Maar evenmin zonder de medewerking van de gedetineerden. Ter wille van hun privacy was afgesproken dat zij niet in beeld zouden ko­men. Dat betekende dat mensen die normaal op het paviljoen mochten rondlopen nu opeens ‘achter de deur’ of ergens an­ders heen moesten.’ Niettemin waren die zes weken een gewel­dig enerverende periode. ‘Voor iedereen. Je bent als burger niet gewend om lijfelijk onderzocht te worden, om door detectiepoorten te gaan.’ Al die facetten bij elkaar zijn van duidelijke invloed geweest op het eindprodukt. Een to­taal van verschillende spannings­velden. Tussen ‘buiten’ en ‘bin­nen’, tussen bewaarders en ge­detineerden, maar zeker ook tus­sen gedetineerden onderling.’ (…)

Vara TV Magazine, 25 september 1985

‘Spanningen in de gevangenis’

(…) Na een lange periode van onderzoek in verschillende huizen van bewaring – met als zwaartepunt de zomer en het najaar van 1983 – en op grond van vele gesprekken met gedetineerden en be­waarders werd ten slotte het door Gerard Kerkvliet ge­schreven scenario in vijf we­ken op video gezet. Als plaats van handeling de Bijlmerbajes, het architectonische symbool van de gewijzigde opvattingen over de behandeling van gedetineerden: geen tralies, in plaats daarvan ramen die uit­zien op de wereld buiten. \’Dat er gefilmd kon worden is tamelijk uniek,\’ vertelt Kerkvliet. Toch blijft ook hier de enge beslotenheid van een strafgevangenis voelbaar. Kerkvliet: \’De mensen van de filmploeg gingen zich ook opgesloten voelen. En dat is door de regie (Eric Oosthoek) gehanteerd. Dat is zeer ten goede gekomen aan het re­sultaat. (…)

Het Parool, 25 september 1985

‘Televisiedrama in de Bijlmerbajes’

Realistische impressie
Corrie Verkerk

(…) Geen James Bond-achtige avonturen of Steve McQueen-soortige ontsnappingstaferelen, maar een stuk journalistiek drama. Zo omschrijven regisseur Eric Oosthoek en scenarioschrijver Gerard Kerkvliet hun bijzondere televisiefilm \’ZONDAG WEET JE ALLES\’. Bijzonder vooral omdat de film geheel op lokatie in de Amsterdamse Bijl­merbajes is opgenomen, wat de op­nameploeg voor de nodige problemen stelde. ‘We mochten uiteraard de gevangenen zèlf niet filmen en konden op de betreffende afdeling alleen terecht als de gedetineerden op een andere afdeling aan het werk waren. Terwijl zij in de lift naar de begane grond zaten, gingen wij met de lift omhoog. We hadden dan zo\’n drie­ëneenhalf uur om daadwerkelijk te werken. In die tijd moest ook alles opgesteld en weer afgebroken worden, en geen stuk gereedschap of wat dan ook mocht achterblijven.Ten­slotte moest je je blijven realiseren, dat er in een gevangenis gefilmd werd en dat een filmploeg de beschikking heeft over bijvoorbeeld elektri­citeitskabels waaraan wel vier mensen kunnen hangen…’ Bang was men ook voor mogelijke ordeverstoringen. Oosthoek: ‘Filmen in een gevangenis en daarbij zoveel mogelijk de realiteit en de emoties van mensen willen benaderen is net zoiets als een verkrachting opnemen in een Blijf van m\’n Lijfhuis. Er komen scènes in het stuk voor met een pistool, er zitten enkele gevechten in. Het gebeurde dat een aantal gedetineerden op de afdeling was als we filmden. Bij zo\’n gevecht was het niet ondenkbaar dat die mensen op hun \’pijnplekken\’ werden geduwd en de neiging zouden krijgen mee te gaan doen. Je houdt daar rekening mee, maar ge­lukkig is zoiets niet gebeurd.’ \’ZONDAG WEET JE ALLES\’ geeft een zo realistisch mogelijke impressie van het leven binnen de gevangenismuren, van de bewogenheid maar ook de spanningen van mensen die er werken en leven. (…) ‘De BijlmerbaJes als plaats van handeling is er uit gerold, nadat we ook andere gevangenissen hadden bezocht,’ aldus Kerkvliet. ‘Uitein­delijk kozen we voor de Amsterdam­se gevangenis omdat het exact het­zelfde verouderde systeem vertegen­woordigd, alleen in een modern jas­je. Het is zo\’n gebouw waarvan de mensen, nog voordat het lintje bij de opening is doorgeknipt, al zeggen: \’Zo moeten we het nooit weer doen\’. Ik ben bij het schrijven van de film vooral getroffen door het paradoxa­le van zo\’n instelling. Het is het toonbeeld van onze machteloosheid. Je haalt mensen weg uit de maat­schappij en probeert ze op datzelfde moment duidelijk te maken hoe be­langrijk ze voor die maatschappij zijn. Je probeert ze er weer voor klaar te stomen. Met die tegenstel­ling heeft ook André in de film te maken’. Een extra probleem tijdens de opna­men was ook nog het verbod om in de cellen van de gevangenen te fil­men. Oosthoek: ‘Dat zijn de enige vierkante meters waarin een gevan­gene zijn eigen privacy kan opbou­wen, soms voor meer dan tien jaar.’ Bij een bedrijf vlakbij de Bijlmerba­jes werd een cel exact nagebouwd. ‘Uit steen, blok voor blok,’ aldus Oosthoek. Want alles moest zo rea­listisch mogelijk. ‘Het ontbreekt in het Nederlandse televisiedrama dikwijls aan die realiteit. Als er een serie over taxichauffeurs of politiemensen wordt uitgezonden zeggen de echte chauffeurs en agenten na afloop dikwijls; \’Het was wel aardig, maar zo zit de werkelijkheid niet in elkaar\’. Aan dit televisiedrama is veel research vooraf gegaan: er is gesproken met gedetineerden, mensen van justitie en zelf ben ik een tijdje meegelopen met gevangeniswerkers. Dat hebben we allemaal in het stuk proberen te verwerken.’ Zo heeft men voor de muzikale omlijsting geen bestaande muziek ge­kozen, maar de geluiden van de ge­vangenis zelf, het draaien van sleu­tels, ook de kilte: de muziek van het systeem. In dat systeem spelen deu­ren en ramen een belangrijke rol. Die lopen dan ook als een rode draad door het televisiespel. Zo werd regisseur Eric Oosthoek zelf getroffen door een gevangene die aanbood hem zijn cel te laten zien. ‘Wat mij direct opviel was dat hij het raam, zijn enige uitzicht, geblindeerd had. Vanuit dat raam keek hij namelijk direct op de woning waar zijn vrouw en kin­deren nog woonden…’ (…)

Trouw, 25 september 1985

‘Vuil werk in de Bijlmerbajes’

Broeierige sfeer goed getroffen
Leo Kleyn

(…) Een van de huizen van be­waring (\’torens\’) die deel uitmaken van de \’Bijl­merbajes\’ in Amsterdam, heeft vijf weken lang on­derdak geboden aan een televisieploeg die zich niet met een decor van bord­papier tevreden wilde stellen. In dat huis van bewaring, \’De Schans\’, speelt de televisiefilm \’Zondag weet je alles\’, die de NOS vanavond (Nederland 2, 20.10 uur) uitzendt. De achter de gevangenismuren opgenomen film, geregisseerd door Eric Oosthoek, houdt het midden tussen fantasie en wer­kelijkheid. Aan het scenario, van Gerard Kerkvliet, ligt lang­durig en diepgaand onderzoek naar de situatie bij het gevange­niswezen ten grondslag. Daarbij werd een bezoek gebracht aan verschillende strafinrichtingen en werden vele gesprekken ge­voerd met gedetineerden en vooral bewaarders. (…) Het documentaire karakter van de film heeft geen afbreuk ge­daan aan de dramatische ont­wikkeling. De broeierige sfeer in zo’n huis van bewaring, waar de conflicten voor het oprapen liggen is goed getroffen: zo onge­veer moet het ook in de \’Bijlmer­bajes\’ toegaan als er geen televisieploegen meer te bekennen zijn. Dat gevoel wordt versterkt door de prestaties van de ac­teurs. (…)

Gooi & Eemlander, 25 september 1985

\’Journalistiek drama uit Bijlmerbajes\’

Al het andere voorlichtingsmateriaal kan de prullebak in

(…) Een journalistiek drama, noemen de makers het televisiespel ‘ZONDAG WEET JE ALLES’ dat de NOS vanavond op het scherm brengt. Deze produktie, geheel opgenomen in de ‘Bijlmer Bajes’, geeft een realistisch beeld van het gevangeniswezen. Hoe gedragen de gedetineerden zich, en vooral: hoe moeten bewakers zich gedragen? ‘Gewoon je werk doen, dat is alles wat van je gevraagd wordt’; bijt de chef André, de hoofdrolspeler van dit stuk, toe. Maar hij kan zich hier niet mee verenigen. Hij wil meer doen dan de gedetineerden achter de tralies houden. Desnoods door te schipperen met het recht. (…) Regisseur Eric Oosthoek: ‘We hebben geprobeerd alles, tot de karak­ters aan toe, reëel te laten zijn. De gevangenen weten waarvoor ze zitten, ze weten wat hun familiebanden zijn. (…) Iedereen heeft voor de opnamen ook een dag in de gevangenis moeten rondlopen om aan de sfeer te wennen’. Zelf heeft Oosthoek niets nagelaten om de sfeer waarin de gevangenen en de bewakers moeten leven, te be­grijpen. Een week lang heeft hij in de toren met de bewakers meegelopen en hun stress-situatie gevoeld: ‘De Bij­lmer Bajes is een moderne, elektro­nisch beveiligde gevangenis. Overal om je heen voel je dat. Je doet niets zonder dat een monitor het vastlegt. En iedere keer dat je een deur door moet, hoor je eerst de zoemer van de elektronische vergrendeling en daarna het rinkelen van een sleutelbos. Dat zijn de dingen die de sfeer in een gevangenis bepalen’. \’Ik hoop dat de mensen die nog steeds denken dat de gevangenis een soort Hilton is, na het zien van de film hun mening wijzigen. Het was voor mij dan ook erg belangrijk dat er op lokatie gefilmd kon worden. Het ontbreken van het juiste geluid, met echo, en de atmosfeer had de film gekraakt kun­nen hebben’. Voor het filmen binnen de muren van de gevangenis was speciale toe­stemming nodig van het ministerie van justitie en de directeur van de inrich­ting. Na de toezegging van de filmmakers, dat de privacy van de gedeti­neerden niet aangetast zou worden mocht de televisieploeg vijf weken naar binnen om opnamen te maken. Echte moeilijkheden heeft dit niet op­geleverd, hoogstens wat ongemak. Er kon alleen gefilmd worden als de gevangenen naar de werkzaal waren; de ene week \’s morgens en de andere week \’s middags. (…) Oosthoek: ‘Van echte ordeverstoring is geen sprake geweest. Als zij met de lift naar beneden gingen, zaten wij in een andere lift naar boven, compleet met mate­riaal. We moesten iedere dag opnieuw opbouwen en konden niets achterlaten’. (…) ‘Al het andere voorlichtingsmate­riaal over gevangenissen kan de prullemand in’, heeft een mede­werkster van het ministerie van justi­tie gezegd na het zien van deze film. (…)

Algemeen Dagblad, 25 september 1985

\’Boeiend drama in gevangenis\’

(…) ‘Het is een bijzonder werkstuk.’ Dat zegt Stefan Felsenthal, hoofd van de afdeling Culturele Programma\’s van de NOS, over het televisiespel ‘ZONDAG WEET JE ALLES’. Dat bijzondere geldt vooral de omstandigheden, waaronder de produktie tot stand is gekomen. Het geheel is op lokatie opgenomen in het Huis van bewaring De Schans, één van de zes penitentaire inrichtingen Over Amstel in Amsterdam. (…) In het journalistieke drama, zoals re­gisseur Eric Oosthoek ‘ZONDAG WEET JE ALLES’ noemt, wordt een beeld gegeven over de actuele situa­tie in de Nederlandse gevangenis. ‘Het is een schets van gebeurtenissen, zoals ze zich zouden kunnen afspelen in een gevangenis,’ legt Oosthoek uit. ‘Als je de preten­tie hebt om journalistiek drama te maken, dan moet je een zo\’n authentiek mo­gelijk beeld geven. Ik heb dan ook geprobeerd elke vorm van sensatie weg te drukken en er niet even een lekker spannend verhaal van willen maken. Geen Colditz of Steve McQueen.’ (…)