De IKON en het single play

Toneel Teatraal, februari 1987 – Sonja de Leeuw

\’Een ideologische en artistieke vrijplaats in televisieland\’

Na lange tijd is de IKON weer terug met televisiedrama op de late vrijdagavond: Twee mensen is de overkoepelende titel van zes op zichzelf staande single plays: drama voor volwassenen. In verschillende opzichten een IKON-\’onder­zoek\’ en een voorbereiding op de Derde Net­programmering. Single plays zijn per definitie het gebied binnen de televisie, waar ongewone thema\’s, controversiële meningen en vormexpe­rimenten kunnen worden getoond. Single plays gedijen in betrekkelijke vrijheid. Ze zijn niet gebonden aan het marktmechanisme van de ex­port en zijn in tegenstelling tot series onafhanke­lijker van de eisen die de populaire cultuur aan de televisie stelt. Het single play wordt op grond van deze positie wel beschouwd als een artistieke vrijplaats voor schrijvers en regisseurs. Het is een plek waar jong talent zijn creativi­teit kan uittesten en de serieschrijver zijn verbeeldingskracht zou kunnen opfrissen. In de geschiedenis van het televisiedrama is het single play de plek waar de ontwikkeling van dat drama als genre gestalte kreeg en kán krijgen.

Twee benaderingen hebben zich in die ontwikkeling inmiddels afgetekend: 1. Het werken binnen de conventies van het realisme. 2. Het werken binnen de conventies van artisticiteit.

Knelpunten
De IKON heeft zonder enige twijfel een geschiedenis als het gaat om het televisiedrama dat werkt binnen de conventies van het realisme. Van het tonen van maatschappelijke knelpunten aan de hand van personages die een \’typische\’ gedrags­wijze moesten laten zien en geen individuele ont­wikkeling (de gedramatiseerde documentaire bijvoorbeeld), ontwikkelde de IKON zich meer en meer in de richting van het tonen van personages die verantwoordelijk zijn voor de gebeurtenissen, maatschappelijk en privé. Meestal gebeurde dat in de vorm van een reeks of serie. Nu in Twee mensen, de titel zegt het al, ligt de nadruk vol­ledig op het individu en keert de IKON terug met single plays. Niet meer dan twee persona­ges, een handeling die zich op zo weinig moge­lijk locaties afspeelt en binnen een zo kort mo­gelijk tijdsverloop. Dramaturgische beperkin­gen die aansluiten op het drama dat de IKON wil maken, drama dat persoonlijk en herkenbaar is en dat uitgaat van de intimiteit van de receptie­situatie van de toeschouwer. Zes situaties waarin mensen elkaar te hulp komen, zes maal een prik­kel voor de kijkers om met elkaar in gesprek te gaan, thuis voor de buis, om in vergelijkbare situaties net zo, of anders te reageren. Daarom ook moest er een zo groot mogelijke diversiteit getoond worden in milieu, leeftijd, onderwerp. De schrijvers gaven deze beperkingen vorm aan de hand van ontmoetingen en confrontaties tus­sen mensen in alledaagse en minder alledaagse situaties. De personages zijn geen dragers van universele ideeën, maar privé-personen, zoals ook de conflicten geïndividualiseerd zijn: vrouw in rouwproces, via zus geconfronteerd met het rouwproces van anderen, 16-jarige jongen ont­moet 25-jarig meisje (proces van volwassen wor­den), 60-jarige man ontmoet oudere vrouw op Grieks vliegveld, vader geconfronteerd met zoon, fotograaf van wereldleed (verschillende kijk op werkelijkheid), Nederlander ontmoet Griek op straat, waarna zoektocht volgt, domi­nee geconfronteerd met zichzelf in geloofskwes­tie. Zeer uiteenlopend, ook in kwaliteit, en der­halve nauwelijks onder één noemer te vangen. Een aantal interessante dingen licht ik eruit. Het zijn niet allemaal pure dialoogstukken gewor­den, al speelt de dialoog, bijna onvermijdelijk in ontmoetingen en vooral confrontaties tussen twee mensen, een belangrijke rol. Hoe houd je dan een even onvermijdelijke shot-tegenshot­strategie spannend? Over het geheel genomen is gekozen voor een vormgeving die aansluit bij de intimiteit van de receptiesituatie en die kan worden samengevat in termen van: gecompri­meerd (handeling). geconcentreerd en geïntensi­feerd. Je wordt verondersteld je volledig op de twee personages te concentreren. Van een on­derbreking door een snelle beeldwisseling bijvoorbeeld is dan ook geen sprake. De toeschouwer krijgt de tijd: veel close-ups, die lang staan, rustige over­gangen. vloeiende camerabewegingen. Alle tijd dus om stil te staan bij de personages, bij hun leed, hun zorgen, hun belevenissen. Dit procéde werkt sterk in Maya en An (Linda van Dijck, Marlous Fluitsma), dat notabene het meest van de zes op de dialoog is geconcentreerd: een haast therapeutische sessie. Je zit met de camera zo dicht op de huid van een vrouw die middenin het rouwproces om de dood van haar zoontje zit, dat er geen ontkomen aan is. De close-up weekt haar als het ware los van haar achtergrond, van haar omgeving. De confrontatie is direct: door het extreem gebruik van de close-up deel je direct in de intimiteit van het gebeuren en dat is precies wat de IKON wil. De gekozen situa­ties zijn niet allemaal zo sterk dat die betrokken­heid overal wordt aangesproken, ook niet wan­neer er bijvoorbeeld meer ruimte is voor hande­ling, zoals in Jurre en Maaike (Bert Wagenaar van Kreveld, Renée Fokker): twee stadia in een proces van volwassen-worden krijgen in de ontmoetingen tussen de 16-jarige jongen en het 25-jarige meisje een wat klef erotisch tintje. Dat een eenvoudige ontmoeting wel een leuk en ontroerend gespeeld verhaal oplevert blijkt uit Johan en Ioannis (Pe­ter Tuinman, Yannis Vellis). Van alle zes is dit televisiespel juist het minst in de dialoog geworteld: een kameraadschappelijke zoektocht door Am­sterdam naar de vermeende vriendin van de Griek loannis. Vriendschap ontstaat hier, ook al door de taalproblemen, via het kleine gebaar, terwijl toch terloops de positie van beide mannen wordt belicht.

Vooroordeel
De laatste in de reeks, Maarten en Maarten (Willem Nijholt) is om verschillende redenen de meest interessante. Allereerst wordt een thema uit de IKON-achterban bij de naam genoemd. Een landelijk bekende dominee predikt in een eigen televisieprogramma zeer persoonlijk over ge­loofskwesties, waardoor hij in eigen kring nogal omstreden is. Die omstredenheid beleeft een hoogtepunt wanneer de dominee in zijn pro­gramma een fundamenteel aspect van de traditio­nele prediking onderuithaalt, namelijk de prediking, de troost van een leven na dit leven, van een hemel of een hel, het geloven in beloning of straf. De ziekte van zijn vrouw, haar reactie daarop, hun gesprekken erover, haar dood, waarover Maarten in zijn programma spreekt, hebben het begrip \’geloven\’ voor hem een andere betekenis gegeven: niet geloven voor na dit leven, maar tijdens, \’opstaan uit de impas­se\’, zoals hij zich tijdens een uitzending van Gedane Zaken van Aad van de Heuvel \’verantwoordt\’ in een gesprek met vertegenwoordigers van de Gereformeerde Kerk. Een onderwerp dat op zijn beurt via Maarten en Maarten ook weer de nodige reacties zal oproepen. Het interessante van dit televisiespel is dat hier het algemeen maatschappelijke (religieuze) met het persoonlijke wordt verbonden in de persoon van Maarten. Ook hier vindt een confrontatie plaats, die van Maarten met zichzelf. Om die combina­tie tot stand te brengen is gekozen voor een heel mooie constructie, waarbij de situatie van Maar­ten thuis het uitgangspunt, het vertel-nu is. Daar in zijn werkkamer, omgeven door elektroni­sche apparatuur bekijkt hij videobanden met op­names van zijn televisepredikingen, van de Gedane Zaken-uitzending, van zijn vrouw, van zijn va­der (die ook dominee was) en kijkt hij naar zich­zelf op het televisiebeeld wanneer hij aan het eind zijn voorlopig laatste televisieprediking voorbereidt; Maarten, zelf middenin een rouwproces: de vi­deobanden werken als catalysator. De gespeelde tijd is ook de werkelijke tijd. Het medium tv is totaal aanwezig (wij kijken ook weer naar Maar­ten die naar Maarten kijkt), als tweede persona­ge, als werkelijkheidskader: hier bestaat geen andere werkelijkheid dan die van de televisie en in die zin is ze onontkoombaar, ook voor Maarten. De verschillende Maartens worden door Willem Nijholt zeer goed neergezet: geloofwaardig. niet te zwaar, zowel vooroordeelbevestigend (t.a.v. dé dominee) als vooroordeeldoorbrekend. Eric Oosthoek werkte in TWEE MENSEN met grotere acteurs dan voorheen, wat ongetwijfeld de status van het IKON-drama goed zal doen. En als het gaat om het werken binnen de realis­me-conventie doet de IKON haar naam ook nu weer grotendeels eer aan. Uit de reacties van de kijkers zal moeten blijken of ze in haar \’prikke­lende\’ opzet is geslaagd, of mensen voor de buis op een of andere wijze geïnspireerd raken door twee andere mensen. Mij overkwam dat niet al­tijd. Twee mensen zijn niet zomaar interessant. Ze kunnen het wel worden door de situatie waar­in ze terecht komen of door het leed, het schuld­gevoel dat hen kwelt. In het merendeel van de zes spelen wekten de personages die interesse wel: er wordt bovendien in het algemeen goed gespeeld. Je zou haast wensen dat er meer ge­schreven zou worden voor oude heren om Frits Butzelaar vaker te kunnen zien (hier in Otto en Hans onovertrefbaar). Kleinschalig huiskamer­drama, dat over mensen gaat, goed gemaakt, daarvoor kun je dus bij de IKON terecht. En Maarten en Maarten maakt duidelijk waartoe het single play als ideologische en artistieke vrij­plaats in de IKON-televisiepraktijk zou kunnen lei­den.

Sterke start nieuwe IKON-serie

Brabants Dagblad, 7 februari 1987 – Marcel Linssen

\’Fantastische rol van Linda van Dijck\’

(…) In het spel \’Maya en An\’ worden vanavond de gevoelens van een moeder die haar kind verloor op een knappe manier vertolkt. De schrijvers zijn er in geslaagd de gevoelens van de vrouw – variërend van haat en wraak tot verbittering en verdriet – weer te ge­ven. (…) De rol van moeder Maya is een werkelijk fantastische rol van ac­trice Linda van Dyck. Linda geeft die rol zodanig gestalte dat menige toeschouwer dit spel met kippevel en zeker niet zonder emotie zal bekijken. Regisseur Eric Oosthoek: ‘We zitten laat op de vrijdag­avond en we moeten toch opbok­sen tegen de TROS met \’Der Alte\’ en de \’Ivo Niehe-show\’ op het an­dere net. We moesten dus echt met iets goeds komen. Ik ben daarom al in een vroeg stadium – toen we de ruwe scripts hadden – naar de acteurs en actrices gestapt die ik wilde hebben. Nou, bij Linda klikte dat meteen. En voor de schrij­vers werkt het natuurlijk wel lek­ker als je weet voor wie je schrijft.’ (…)

Kwalitatief hoogstaande televisie

NCRV gids, 7 februari 1987 – Trudy van Loopik

\’Topacteurs\’

(…) Dat geldgebrek kan leiden tot kwalitatief hoogstaande televisie, laat de dramaserie Twee mensen zien, waarvan de IKON op 13 februari de eerste aflevering uitzendt. Deze serie is weer geschreven door de ‘huisschrijvers’ van de IKON: Carel Donck, Hugo Heinen en Willem Capteyn. Ze kregen de opdracht een serie televisiespelen te schrijven waarin per aflevering om financiële redenen maar twee personen mochten voorkomen. Ook wat de lokaties betreft moesten zij zich beperken door de afleveringen zoveel mogelijk op één plaats te laten spelen. Het drama gaat over de ont­moeting tussen twee mensen ­die elkaar te hulp komen in situaties die soms heel moeilijk zijn, maar soms ook heel alledaags. Drie afleveringen concentreren zich rond levensvragen zoals een rouwproces en een geloofscrisis, de drie andere hebben een wat luchtiger thema. (…) De acteurs in het stuk zijn topacteurs. Enkele namen: Linda van Dyck, Elisabeth Andersen (die al een paar jaar niet meer op de planken staat), Peter Tuinman en Willem Nijholt. Een opvallende rol heeft Frits Butzelaar (69), jarenlang regisseur van NCRV-programma\’s. Was het moeilijk bekende acteurs krijgen? Eric Oosthoek: ‘Voor het geld hoefden ze het niet te doen, want we konden ze niet zoveel betalen. Met sommigen van hen heb ik heel lang moeten praten, maar uiteindelijk deden ze het graag.’ (…)

Uniek om met Eric te werken

Veronica, 7 februari 1987 – Eric Hoogeveen

\’Bekende acteurs en actrices\’

(…) Bekende Nederlandse acteurs en actrices als Linda van Dijck, Elisabeth Andersen, Peter Tuinman en Willem Nijholt tekenen voor de hoofdrollen in de films die geregisseerd werden door Eric Oosthoek. ‘De serie Twee mensen kreeg een vol­komen andere aanpak dan Een span­nend bestaan, de familieserie over ge­zinsproblemen die we vorig jaar op de televisie brachten’, legt IKON-directeur Wim Koole uit. ‘We hadden dit keer te kampen met een groot aantal beperkin­gen en om financiële redenen mochten in elke aflevering niet meer dan twee personen voorkomen. En – alsof het nog niet moei­lijk genoeg was – kwamen er nog andere beperkingen bij: zo weinig mogelijk lo­katies en een zo kort mogelijk tijdsver­loop van het spel.’ Toch wist men voor de serie beslag te leggen op een aantal topacteurs en actrices. Zijn die dan wél te betalen? ‘Ja’, zegt regisseur Eric Oosthoek. ‘Je wilt een beroep doen op een aantal heel goede acteurs terwijl je ze eigenlijk niet voldoende kunt betalen. Gelukkig wist ik ze ervan te overtuigen dat ze ook zeer bijzondere rollen zouden krijgen waarmee ze zichzelf van een kant konden tonen die de mensen nauwelijks kennen. Zo hebben bij voorbeeld televi­siekijkers Linda van Dijck voor het laatst gezien in \’Willem van Oranje\’, terwijl zij een actrice is die natuurlijk veel meer kanten heeft.’ Linda reageert enthousi­ast op haar medewerking en steekt haar bewondering over Eric Oosthoek niet onder stoelen of banken. ‘Het was uniek om met Eric te werken’, zegt Linda. ‘Be­halve dat hij zeer getalenteerd is heeft Eric iets dat weinig mannen hebben. Ge­voelig is niet het juiste woord, maar ik zou eerder zeggen gevoelvol. Hij weet emotioneel zo dicht bij je te komen. Hij is zo vol overgave en artistiek verantwoord bezig. Eric behoort tot de weinige men­sen met wie ik heel graag geregeld zou willen werken.’ Ook Willem Nijholt, die de hoofdrol (een dubbelrol) speelt in ‘Maarten en Maar­ten’, de laatste aflevering, heeft een heel bijzondere rol in Twee mensen. ‘Ik vind dat hij zich veel te weinig in goede rollen op de televisie heeft kunnen mani­festeren’, zegt Oosthoek. ‘Willem be­hoort tot de beste acteurs die we in Ne­derland hebben.’ Een andere grote ac­trice is Elisabeth Andersen, die we als Anna in de derde aflevering zien. ‘Het kostte me ook heel wat overre­dings-kracht om haar warm te maken voor de rol van Anna in \’Anna en Her­man\’,’ vervolgt Eric Oosthoek. ‘Elisa­beth is gestopt met acteren en is gepen­sioneerd. Zij wilde eigenlijk helemaal niet, maar is uiteindelijk toch met de be­treffende rol akkoord gegaan’. Peter Tuinman, die de televisiekijkers kortgeleden nog konden zien als Jan Cremer, speelt in de vijfde aflevering, ‘Johan en loan­nis’, de hoofdrol. ‘De rol die Peter in de serie heeft is ook heel goed voor hem, al is het maar om van dat macho-achtige stempel van Jan Cremer af te komen’, aldus Oosthoek. En wat de serie films Twee mensen de kijkers duidelijk moet maken? Wim Koole: ‘Wat wij de kijkers willen laten zien met deze serie is hoe men elkaar te hulp kan komen in situaties die soms pijnlijk en gecompli­ceerd zijn, maar soms ook zo alledaags, dat ze voor iedereen invoelbaar zijn. En achter deze opdracht zit een vraag: kan een programma een middel zijn om mensen met elkaar in gesprek te bren­gen? Of is het zo dat een televisie-uitzending de verbeeldingskracht zo prikkelt dat zij mensen aanmoedigt om, als zich verge­lijkbare situaties voordoen, beter te reageren?’ In deze serie avondspelen heeft men zich sterk geconcentreerd op de persoonlijke relatie tussen mensen, ter­wijl de maatschappelijke omstandighe­den wel een rol spelen, maar dan eerder een bijrol. ‘Maya en An’, de eerste afle­vering, gaat over de spanning die er heerst tussen de veroorzaker van een dodelijk verkeersongeluk en de naaste verwanten van het slachtoffer. De twee­de aflevering is dan weer heel wat lichter van toon, en de derde gaat om een toe­vallige ontmoeting tijdens de vakantie. (…)

De kracht van de close-up

Leidse Courant, 10 februari 1987

(…) Het is een verademing weer eens te kunnen vaststellen dat de dramatische werking van een goed verhaal, een goed draaiboek en goed spel ook hel effektief kan zijn zonder constante ondersteuning van pompeuze achtergrondmuziek. Afgelopen vrijdag was de eerste editie van de dramaserie Twee mensen te zien: Maya en An, met een formidabele hoofdrol van Linda van Dijck en een perfecte dosering van ondersteunende muziek. Regisseur Eric Oosthoek toonde bovendien nog eens aan dat de kracht van televisie, met haar kleine beeld, juist ligt in de close-up, en zeker niet in de massascene. (…)

 

Aangrijpend drama

De Telegraaf, 13 februari 1987 – Thea Detiger

\’Uitstekend drama biedt maximale kans op inleving\’

(…) Onder de titel Twee mensen brengt de IKON met ingang van vandaag een serie van zes op zichzelf staande televisiespelen op het scherm, waarin steeds ontmoetingen tussen twee mensen centraal staan. Soms zijn dat grappige, toevallige ontmoetinge warvan een positieve stimulans voor de kijker vanuit gaat. In andere gevallen wordt er in een diepgravende dialoog een serieus probleem uitgewerkt. Met zo’n ‘zware’ aflevering begint de serie vanavond. In Maya en An speelt Linda van Dijck een moeder die bij een verkeersongeluk haar zoontje heeft verloren. Anderhalf jaar heeft ze haar gevoelens weggestopt. Maar dan verschijnt op zekere dag de automobilist aan haar deur die het ongeluk veroorzaakt heeft… In de overtuigend gespeelde dialogen beleven we de fasen van het rouwproces mee. De agressie en opstandigheid, de ontkenning en de afsluiting, het onverklaarbare en onterechte schuldgevoel, en tenslotte het toegeven aan het verdriet en de acceptatie (…) Uitstekend gespeeld en gefilmd drama dat een maximale kans op inleving biedt. (…)

 

Sober drama, prachtig gespeeld

De Waarheid, 16 februari 1987 – Annejet van der Zijl

\’Amusement en inhoud hoeven elkaar niet te bijten\’

(…) Afgelopen vrijdag was de eerste aflevering van de nieuwe IKON-serie Twee mensen te zien. In tegenstelling tot eerdere produkties van deze omroep komen we nu bekende namen als Linda van Dijck, Peter Tuinman en Willem Nijholt in de aankondiging tegen. ‘Dit projekt toont aan dat Nederlands meest gerenommeerde acteurs bereid zijn met de IKON te werken’, zegt regisseur Eric Oosthoek niet zonder trots. En terecht. Deze serie onderstreept weer eens dat het maken van goed televisiedrama in Nederland wel degelijk tot de mogelijkheden behoort. Het zelf produceren van televisie­drama is iets waar de meeste Neder­landse omroepen zich in tegenstel­ling tot de buitenlandse omroepor­ganisaties zo min mogelijk aan be­zondigen. Gevraagd naar het waar­om volgt de onvermijdelijke klaag­zang over het gebrek aan geld en de kosten die aan dramaprodukties ver­bonden zijn. Reden voor de grote omroepen om maar weer een groot spektakel vol­gens het recept van ‘De Sterren­show’ op poten te zetten. Dit soort programma\’s blijkt zichzelf dankzij de sponsors en de sluikreclame bijna altijd terug te verdienen. Moet er een bepaalde problema­tiek behandeld worden dan brengt de praatshow of het discussiepro­gramma uitkomst. Dit leidt tot het soms genante voyeurisme à la Sonja Barend en Ria Bremer, of tot een Ivo Niehe die met nauwelijks verhulde sensatiezucht zijn onderwerp aldus aankondigt: ‘Stel, je bent moeder en verliest je baby. Maar denk je dan in dat je ook je tweede baby na een paar maanden verliest. Dit overkwam me­vrouw A. Vanavond praten we met haar over haar schokkende ervarin­gen.’ Zoiets roept onwillekeurig de vraag op hoeveel mevrouw A. ervoor krijgt om dat allemaal tegen een likkebaardende Niehe te vertellen. In het licht van het bovenstaande is het des te opvallender dat een kleine omroep als de IKON zich tot ­taak heeft gesteld het braakliggende terrein van Nederlands drama ‘met inhoud’ te bestrijken. ‘Het gaat er maar om waar je de prioriteiten legt,’ zegt Eric Oost­hoek hierover. ‘Als ik het verlies van een kind wil behandelen kan ik na­tuurlijk ook twee professoren en twee moeders inhuren en die rond een tafel zetten. Maar ik denk dat een programma zoals Maya en An veel indringender is.’ Zoals de mensen die vrijdagavond naar de IKON gekeken hebben weten, is Maya – prachtig gespeeld door Lin­da van Dijck – een vrouw wier zoon­tje doodgereden is door een dronken automobilist. Als de dader haar op komt zoeken wordt alles weer opge­rakeld en blijkt dat ze het verdriet nog lang niet verwerkt heeft. Het gevaar dat altijd op de loer ligt is dat een drama als dit snel de sentimentele kant op dreigt te glijden. Uit angst hiervoor heeft Oosthoek van Maya en An een uiterma­te sober geheel gemaakt wat overi­gens niet verhindert dat het spel van Linda van Dijck af en toe behoorlijk op de traanklieren werkt.
(…) Oosthoek slaagde er buitenge­woon goed in amusement met pro­blematiek te combineren in de televi­sieserie Sanne. Een groot succes in Nederland en niet minder in Engeland waar het enkele seizoe­nen geleden werd uitgezonden. ‘Een soap-opera met inhoud’ oordeelden de Engelse critici. Veel meer in de geest van Sanne dan Maya en An is de tweede aflevering van Twee mensen die de IKON komende vrijdag op het scherm brengt. Jurre is een 16-jarige jongen die zich verveelt en een advertentie zet waarin hij vraagt hem eens te bellen. Maaike is een vrouw van 24 met een kind en een hoop problemen. Zij belt, waarna zich een heel onge­wone relatie tussen de twee ontwik­kelt.\’ Jurre en Maaike is vertederend, amusant en intelligent televisiedra­ma. Oosthoek bewijst met Twee mensen opnieuw dat hij in staat is met een zeer beperkt aantal acteurs, weinig financiële mid­delen en zeer eenvoudige locaties hoogstaand televisiedrama te ma­ken. (…)

 

Intiem, persoonlijk, identificabel, dichtbij

Volkskrant, 20 februari 1987 – Sietse van der Hoek

\’Televisie is een huiskamermedium\’

(…) Bijna ongemerkt en nagenoeg ­als enige is de IKON doende ­een bescheiden traditie van televisiespelen te vestigen in Nederland. En uitgerekend de kerkelijke omroep komt daarmee het dichtst uit bij wat je de pièce de résistance zou kunnen noemen van de Amerikaanse commerciële televisie: de serie in wekelijkse afleveringen. (…) Dat de IKON op consistente wijze het genre van het oorspronke­lijke televisiedrama beoefent, blijkt onder andere uit series als M.S. De Weereld, Sanne, Week­end, De Beslagen Spiegel. Ze werden met het vaste schrijvers­team Carel Donck, Hugo Heinen en Willem Capteyn gemaakt door Eric Oosthoek, sinds 1977 als regisseur-producer in dienst van de IKON. Met z\’n vie­ren tekenen ze ook voor de nieu­we serie Twee mensen. Oosthoek heeft vorige zomer bij de BBC en LWT in Engeland rondgekeken en gaat binnenkort op studiereis naar de Verenigde Staten. Oosthoek: ‘Het grote voordeel van de IKON is dat je niet gedwongen bent de gebruikelijke programmabulk uit te zenden om maar een zo groot mogelijk kijkerspubliek te trekken. We krijgen de kans ambachtelijk te werken aan iets wat in Nederland na dertig jaar televisie pas heel lang zaam aan het ontstaan is: het eigen televisiespel.’ De ambachtelijke eisen die het genre stelt, komen wonderwel overeen met de ideële uitgangspunten van de IKON: intiem, persoonlijk, identificabel, dichtbij. (…)
Oosthoek: ‘Televisie is een huis­kamermedium en moet dus dicht op de huid zitten van de kijker om de aandacht vast te houden. In een televisiespel werk je daarom met veel close shots, kleine geba­ren, direct herkenbare emoties en ervaringen, de acteurs moeten buikgevoelens kunnen hanteren en weten over te dragen.’ Paradoxaal genoeg zijn het de­zelfde elementen die het televisie­spel, en dan bij voorkeur in serie­vorm, tot de overheersende factor maken in de competitie tussen de Amerikaanse commerciële net­works. Steven Bochco, onder an­dere tot 1985 producer van Hill Street Blues, zegt in Off camera: ’Een televisieserie is niet succesvol te maken als je er niet voor zorgt dat het hart van de show bestaat uit een zekere hoeveelheid leven-en-dood-situaties.’
De IKON definieert het begrip ‘succesvol’ minder in kijkcijfers en helemaal niet in advertentie opbrengsten, maar meer in termen van pastoraat en handreiking aan de medemens. Koole: ‘Kan een programma een midde zijn om mensen met elkaar in gesprek te brengen? Kan een televisie-uitzending de verbeeldingskracht zo prikkelen dat zij mensen aan­moedigt om als zich vergelijkbare situaties voordoen beter te reageren?’ Frappant is het om te zien dat men bij de Amerikaanse televisie en bij de IKON vanuit geheel ver­schillende overwegingen bij dezelfde vorm uitkomt: het televisiespel. Kennelijk is dat een typi­sche televisievorm. (…)

 

‘Prachtig scenario, prachtig gespeeld!’

Reactie van Loudi Nijhoff, 28 maart 1987

Aan de IKON / Eric Oosthoek: ‘Ik wou U even zeggen dat ik jl. vrijdag genoten heb van uw uitzending Otto en Hans uit de serie Twee mensen. Prachtig scenario en prachtig gespeeld. Dank U wel! PS.: Mijn speciale groeten aan Frits Butzelaar met wie ik mijn eerste solo op televisie deed!

 

Vertrouwen maakt dat mensen heel ver gaan

Veronica, 1 april 1987 – Eric Hoogeveen

\’Vrijheid, ruimte voor improvisatie\’

(…) Peter Tuinman heeft het geluk gehad in de afgelopen jaren de meest uiteenlo­pende rollen te kunnen spelen, en wat hij zelf heel belangrijk vond: met de bes­te regisseurs. Tot die beste regisseurs rekent Peter ook Eric Oosthoek, de maker van de televisieserie Twee mensen. \’Na wat ik van hem had gezien en na al het goeds dat ik van collega\’s over hem had gehoord, was ik ontzettend nieuws­gierig naar hoe het zou zijn om met Eric te werken. Het is als acteur zo verschrik­kelijk belangrijk met iemand te werken bij wie je je lekker voelt en in wie je ver­trouwen hebt. En dat had ik in Eric. Bo­vendien geeft hij je een grote vrijheid, dus niet altijd blindelings een scenario volgen, maar er is ook ruimte voor improvisatie. Daarnaast kan Eric heel goed zijn acteurs gadeslaan en signa­leert hij een aantal dingen waarvan je la­ter denkt: hé, hij had toch weer gelijk. Let maar eens op bijvoorbeeld loannis (de Griek) in de serie. Hij is geen acteur, maar toch, als je naar hem kijkt dan klopt het allemaal. Iets wat Pieter Ver­hoeff ook heel goed kan. Want ook in ‘De Dream’ (speelfilm), zaten mensen met weinig of geen filmervaring. Eric kan dat ook, er gaat zoveel vertrouwen van hem uit, dat mensen heel vèr gaan. Ik vind dat Eric ook zeker de vakkennis heeft om een lange speelfilm te maken. Dus, wie weet…’ (…)

 

Goed drama, een feest om te zien!

Brabants Dagblad, 3 april 1987 – Marcel Linssen

(…) De Friese acteur Peter Tuinman is zo langzamerhand een van de toppers in de Nederlandse film- en toneelwereld. Veel bekendheid kreeg hij met de rol van Jan Cre­mer in het theaterspektakel \’Ik Jan Cremer\’. De musical flopte, maar Peter ging door. Vanavond speelt Peter (39) de rol van Johan in het lichtvoetige Nederlandse televisiedrama Johan en Ioannis dat de IKON uitzendt in de serie Twee mensen. Daarin is de Griek Ioannis op zoek naar het meisje Elly, maar het blaadje waar haar adres op­ stond is doormidden gescheurd. De Amsterdammer Johan helpt \’m op zijn zoektocht, een tocht vol verrassingen. ‘Het is een simpeler dan simpel gegeven’, zegt Peter glunderend. ‘Toen ik het script las en we het er over hadden dacht ik, is dat wel genoeg? Kun je daar een goede televisiefilm van maken? Maar achteraf zat ik ook te gniffe­len en te grinniken over wat er alle­maal gebeurde. En tegelijkertijd heeft het iets ontroerends, de band die die jongens met elkaar krijgen. Het idee alleen al dat je zoiets zou overkomen.’ Peter schiet in de lach als hij terug denkt aan de opnames voor Johan en Ioannis. ‘Dat heerlijke half-Duitse taalt je waar we ons van bedienden. Als het teveel op echt Duits ging lijken, gooiden we er gewoon een of ander gek woord tussendoor. En hoe die Johan geconfronteerd wordt met dat bijna onverbiddelijk optimisme van die Griek. Echt heerlijk.’ De rol van Ioannis wordt ge­speeld door de in Nederland wo­nende Griek Yannis Vellis. Tuinman: ‘Het klikte meteen tus­sen hem en regisseur Eric Oos­thoek. Verbazingwekkend. Yannis had nog nooit iets gedaan voor een camera, maar Eric gaat daar zo mee om dat die man al tijdens het draaien iets heeft van \’jongens dit is eh… prachtig. En alles wat hij moet doen doet ie met een soort aangeboren gemak. En hij leeft zich zo in die rol in dat ie op gege­ven moment ook zegt \’Nee dat doen we anders, dat moet ik zo en zo spelen want anders klopt ’t niet.\’ Ik vind dat echt uniek, een regisseur die zo met amateur kan omgaan. D\’r zijn er maar weinig in Nederland die dat kunnen.’ De opzet van de serie Twee mensen was het maken van een zestal korte televisieprodukties met een budget beduidend beneden dat van de normale series. En met verha­len \’uit het leven gegrepen\’. Peter daarover: ‘Ik heb nu een paar afleveringen gezien en elke keer vind ik weer dat hier in Nederland mensen zitten die heel goed televisiedrama kunnen maken. Na­tuurlijk zul je niet van alle verhalen evenveel houden maar \’t zijn gewoon goeie produkties. En ik vind \’t toch altijd weer een feest om zoiets te zien.’ En dat in een tijd dat de omroe­pen alleen maar roepen dat ze nauwelijks geld hebben. ‘Oh, ik weet zeker dat \’n omroep geld vrij kan maken voor goed televisiedrama, als ze dat tenminste willen’ stelt Peter nadrukkelijk. ‘Kijk, dat we met z\’n allen te weinig geld hebben, weet ik ook wel. Maar probeer er dan iets goed mee te doen, zodat je later ergens op kunt bo­gen.’ (…)

 

Respectabel drama

De Groene Amsterdammer, 8 april 1987 – Walter van der Kooi

\’Twee mensen, één lokatie: meer mag het niet kosten\’

(…) Als een zesdelige dramareeks Twee mensen heet en als maar één van die spelen met moeite een love-story genoemd kan worden, dan is ze door de IKON gemaakt. De armste zendgemachtigde die haar geld blijft investeren in de duurste programma­soort. Dat lukt alleen door financiële steun elders te zoeken of door tegen auteurs te zeggen: \’twee mensen; één lokatie: meer mag het niet kosten\’. Levert dat armoedig drama op? Nee. Eer­der het bewijs dat geldtekort de dooddoener van de grote broeders is als de kwali­teit van hun produkten wordt bekritiseerd. Geef Willy van Hemert twee miljoen meer en hij maakt dezelfde onzin duurder. Natuurlijk is er te weinig geld, maar die twee miljoen zouden bij de IKON heel wat zinni­ger gebruikt worden. (…) Twee mensen is overwegend ernstig en wordt daarop soms afgewezen. Door die \’betrokken intellektuelen\’ die Adriaan van Dis hekelde omdat ze alles te oppervlakkig vinden maar ondertussen liever naar Rur dan naar Wim Kayzers Beter dan God (het voorbeeld is van mij) kijken. Van de zes spelen was er één gezocht anekdotisch en één een wel erg utopische en voorspelba­re toenadering tussen twee oudere men­sen. Johan en loannis was een niet hele­maal geslaagde remake van Elsschots prachtige Dwaallicht waarin ditmaal een werkloze man een Griekse arbeider helpt zoeken naar een onvindbare Amsterdamse \’Maria van Dam\’. Maar de resterende drie zijn knap geschreven en geregisseer­de spelen waarin uitstekend wordt geak­teerd. Loodzwaar, maar amusement is er genoeg. Het eerste, Maya en An, bezit niet alleen knappe dialoog, maar kan zonder meer worden gebruikt in therapeutische si­tuaties: de verwerking van rouw over een doodgereden kind. Otto en Hans was de ontroerende laatste konfrontatie tussen een bejaarde vader en zijn zoon die zich, als fotograaf, ten doel heeft gesteld met zijn werk de verschrikkelijkste ellende die mensen elkaar aandoen aan de kaak te stellen. De vader (een prachtige rol van Frits Butzelaar) is bang van het maniakale van zijn zoon: \’Wie help je ermee. De mensen we­ten alles al’. De zoon kan niet anders en in hem valt heel goed de IKON zelf te zien die met de moed der noodzakelijke maar moeilijk vol te houden hoop ‘Kenmerk’ en dokumentaires over het grote onrecht blijft maken. Willem Capteyn, Carel Donck, Hugo Heinen (auteurs) en Eric Oosthoek (regisseur) hebben respektabel drama gemaakt. Zoals vrijdag voor het laatst te zien is in Maarten en Maarten. Alweer in zeke­re zin een portret van de IKON, zij het meer op theologisch gebied. Het script is interessant, de vorm verrassend, Willem Nijholt de akteur: ik ga kijken! (…)

 

Het gevecht met \’de ander\’

Veronica, 8 april 1987 – Eric Hoogeveen

‘Je doet het voor de fijnproevers’

Fragment uit een interview met Willem Nijholt: (…) Linda van Dijck was onlangs bijzonder enthousiast over haar bijdrage aan Twee mensen en over de samenwer­king met regisseur Eric Oosthoek. Ben je via Linda in deze IKON-dra­maserie terecht gekomen? ‘Nee, ik kwam bij Twee mensen doordat Eric Oosthoek al heel lang met mij wilde werken en dit was een goede gelegenheid.’ Het was een nogal zware rol die je in betrekkelijk korte tijd moest instude­ren. Heb je daar moeite mee gehad? ‘Je hebt als acteur met elke rol moeite. \’t Is altijd een gevecht met \’de ander\’, maar veel hangt van de regisseur af. En in mijn rol van Maarten, de televi­siedominee, had ik een fantastische be­geleiding. Eric Oosthoek wist precies wat hij wilde en hij heeft bovendien de gave om je dat zowel verbaal als emotio­neel duidelijk te maken. Daarbij komt nog dat Eric zeer beslagen ten ijs kwam.’ Als je jezelf in Maarten en Maarten terugziet, ben je dan tevreden over het resultaat? ‘Ik denk altijd dat een rol beter had gekund. Daar komt dan nog bij dat het beeld dat je hebt van de persoon die je moet zijn anders in je gedachten zit dan het \’plaatje\’ dat je ervan terugziet. Ook het beeld dat de regisseur door de camera laat registreren is medebepa­lend voor het karakter van de rol. In het geval van \’Maarten en Maarten\’ kan ik zeggen dat ik tevreden kan zijn over wat Eric, het produktieteam en ikzelf tot stand hebben gebracht. Het is eerlijk en integer.’ (…)

 

Behoedzaam geregisseerde miniatuur

NRC Handelsblad, 11 april 1987 – Henk van Gelder

(…) Even bezienswaardig was de door twijfel overmande televi­siedominee die Willem Nijholt bij de IKON speelde in de laatste aflevering van de korte drama­serie Twee mensen, een serie die te weinig aandacht heeft gekregen. Een behoedzaam ge­schreven, gespeeld en geregis­seerde miniatuur. (…)

 

Ontroerende ervaring, een meesterwerkje!

Een kijker reageert, 14 september 1989

(…) Voor de tweede keer heb ik ongelooflijk genoten van Otto en Hans. Wat een ontroerend stuk, wat een prachtige tekst, wat geweldig gespeeld en wat een goeie locatie! Echt een meesterwerkje! (…) Op het moment dat Otto in het bad zat en ik naar dat ontroerende oude hoofd keek, moest ik denken aan ‘De idioot in bad’ van Vasalis, één van mijn lievelingsgedichten. En op datzelfde moment zegt hij regels uit dat gedicht en als hij stokt gaan Hans en ik samen verder! Het televisiescherm bestond niet meer, ik was dáár, in die badkamer en ik zat met een brok in mijn keel en tranen in mijn ogen en ik had Hans wel tegen willen houden toen hij zo stom was om met dat fototoestel aan te komen zetten. Ik weet niet of ik jullie dat zo op papier duidelijk kan maken, maar van tweedimensuionaal was het plotseling driedimensionaal geworden, van kijker was ik betrokkene geworden. Het had bijna iets magisch! Het was een ontroerende ervaring waar ik jullie graag voor wil danken!

Met vriendelijke groet, Kee van der Hoek (…)

 

Vol overgave en artistiek verantwoord

AVRO Televizier, 24 september 1989

(…) Bijna drie jaar geleden bracht de IKON drie dramastukken op het scherm met top-acteurs onder regie van Eric Oosthoek. Eén daarvan wordt vanavond herhaald: Maya en An, met Linda van Dyck als Maya en Marlous Fluitsma als An. Het gaat daarin over de spanning die er is tussen de veroorzaker van een dodelijk verkeersongeluk en de naaste verwanten van het slachtoffer. Lin­da van Dyck was destijds erg te spreken over regisseur Oosthoek: ‘Het was uniek om met Eric te werken. Behalve dat hij zeer getalenteerd is, heeft Eric iets dat weinig mannen hebben: gevoe­lig is niet het juiste woord, ik zou eerder zeggen: gevoelvol. Hij weet emotioneel zo dicht bij je te komen. Hij is zo vol overgave en artistiek verantwoord bezig. Eric behoort tot de weinige mensen met wie ik geregeld zou willen werken.’ Oosthoek had destijds weinig geld om de spelers te be­talen. ‘Ik wist ze ervan te overtuigen dat ze zeer bijzondere rollen zouden krijgen waarmee ze zichzelf van een kant konden tonen die de mensen nauwelijks kennen,’ aldus de regisseur. (…) ‘In mijn rol van Maarten, de televisiedominee, had ik een fantastische begeleiding. Eric Oost­hoek wist precies wat hij wilde en hij had bovendien de gave om je dat zowel ver­baal als emotioneel duidelijk te maken’, aldus Willem Nijholt. Hij zet in ‘Maarten en Maarten’ op voortreffelijke wijze de rol neer van een televi­siedominee, wiens geloof aan het wanke­len wordt gebracht. Willem: ‘Over ‘Maarten en Maarten’ kan ik zeggen dat ik tevreden kan zijn over wat Eric, het produktieteam en ikzelf tot stand hebben gebracht. Het is eerlijk en integer.’ (…)