Beklemmende kijkervaring

VARA TV Magazine, 29 maart 2003 – Ivar Snoep

‘Het water aan de lippen’

(…) Water is de vijand in de eerste Telefilm van 2003. Vergeet de nieuwsbeelden van overstromingen en zandzakken, in Novemberlicht kun je het water voelen.  Een meisje fietst hard over een dijk, in een landschap waar­van het grootste gedeelte onder water staat. De regen slaat in haar gezicht. Ze komt alleen tege­moetkomend verkeer tegen, dat naar haar toetert en zwaait. In de volgende scène loopt een oude vrouw met een wandelstok op een dijk. Haar voeten zijn gestoken in kaplaarzen en haar gezicht staat grimmig, terwijl ze iets onver­staanbaars prevelt. Zo begint Novemberlicht, de eerste in een reeks van zes speciaal voor televisie gemaakte en door de publieke omroep in samenwer­king met het Co-productie­fonds Binnenlandse Omroep geproduceerde Telefilms – alle­maal Nederlandstalig.
Novemberlicht is een beklem­mende kijkervaring. De kijker zit anderhalf uur middenin het water. Wegkomen kan niet. Terwijl de hoofdrolspelers met het almaar oprukkende water vechten, voel je het klamme vocht als het ware langs je benen trek­ken. Die sensatie is mede te danken aan het sterke scenario, geschre­ven door Helena van der Meulen. (…) Novemberlicht gaat over een streng gereformeerde oma en haar katholiek opgevoede kleindochter. De grootmoeder, gespeeld door actrice/theaterregisseuse Annemarie Prins – we kennen haar ondermeer als de knorrige Maud uit Oud Geld -, woont in een huisje vlak achter een op doorbre­ken staande dijk. In het begin van Novemberlicht is de evacuatie in volle gang, toch is zij achterge­bleven in haar grijsgrauwe woning. Dat wil ze ook, want de verbitterde, oude vrouw wil ster­ven. Zelfmoord is vanwege het geloof geen optie, daarom poogt ze in een van de eerste scènes een paar zandzakken voor de voor­deur weg te trekken en bidt ze voor een snelle dijkdoorbraak, Als leden van een evacuatieteam haar huisje komen checken op bewoning, verstopt ze zich. Ook de telefoon trekt ze eruit. Nie­mand zal Jacoba van haar voorne­men afhouden. Haar kleindoch­ter die inmiddels per fiets de woning heeft bereikt, denkt daar anders over. Fleur (Eva van Barne­veld) pikt het voornemen van haar oma niet en doet alles om het streven tegen te werken. Die voortdurende strijd tussen oma en kleindochter draagt bij aan het beklemmende gevoel, in eerste instantie opgeroepen door de aanwezigheid van al dat water. (…) ‘Gelukkig’ viel de draaiperiode eind vorig jaar samen met een fik­se storm – windkracht 10, waar­door zelfs Schiphol dicht moest – ­die onder meer prachtige beelden van een heuse dijkdoorbraak opleverde. Die scènes geven de film qua geloofwaardigheid net dat beetje extra. Regisseur Eric Oosthoek (hij maakte eerder onder andere de IKON-serie Oog in Oog) had de moeilijke taak om crew en cast gemotiveerd te houden tijdens de acht weken durende opnamen, op locaties die vrijwel onophoudelijk onder water stonden. Voor het huisje van Jacoba gebruikten ze een toevallig gevonden leegstaande woning, gelegen aan de Waal in de buurt van Opijnen, die zich binnen de uiterwaarden bevind. De woning stond op de nominatie gesloopt te worden, omdat Rijkswaterstaat sinds de dreigende overstromingen van 1995 alle bebouwing op deze uiter­waarden heeft verboden.
De film drijft verder op de acteerprestaties van de twee hoofdrolspeelsters. Prins (70) weet een zwartgallige oude dame neer te zetten, waar je je als kijker onverhoeds mee gaat identificeren. Het eerste halfuur heb je nog sterk de neiging je van deze rigide vrouw af te wenden. Je blijft echter kijken, mede dankzij de frisse tegen­wind van kleindochter Fleur, voortreffelijk neergezet door nieuwkomer Eva van Barneveld (12). Fleur blijft onbevangen reageren op haar hel en verdoe­menis verkondigende oma. ‘De rol van Jacoba was zó ingevuld, maar voor de rol van Fleur heb­ben we driehonderd meisjes gescreend’, laat Oosthoek tele­fonisch weten. Zijn uiteindelij­ke keuze roemt hij als een ‘zeer bijzonder’ meisje. ‘Eva had nog nooit geacteerd, maar bezit een ongelooflijk vermogen om aanwijzingen te vertalen naar haar acteerwerk. Nu wil ze actrice worden, ik hoop maar dat ze dat gaat doen.’ (…)

Film van de week

NCRV Gids, 29 maart 2003

(…) Bij sommige films loont het de moeite even door een taai begin heen te bijten. Novemberlicht is er zo een. Het drama komt langzaam op gang, maar wie na zo’n half uurtje nog kijkt, wordt beloond met een intrigerend verhaal, goed geac­teerd en mooi gefilmd. (…) De wereld van dijken, uiterwaarden en water is prachtig in beeld gebracht door cameraman Goert Giltay (Bij Nader In­zien, Leedvermaak, Het Stenen Vlot). Stormluchten boven doorbuigende, half in het water verzonken, bomen. Beelden van een uitzonderlijke schoonheid die ouderwetse gevoelens over goed en kwaad in zich bergen. Annemarie Prins speelt de onverzettelijke oma prachtig in zichzelf gekeerd, fanatiek, maar ook eenzaam. Het scenario van Helena van der Meulen, die ook het scenario van de be­kroonde telefilm Tussenland (een Tiger-Award op het Rotterdams Film Festival) schreef, is eenvoudig maar doeltreffend en vol prachtige observaties in de dialogen. ‘Oma, denk je dat dieren naar de dierenhemel gaan?’ ‘Denk jij dat dieren het verschil kennen tussen goed en kwaad? Dan is er ook een dierenhel.’ (…)

‘Mooi’

De Telegraaf, 2 april 2003

‘Een oude vrouw wacht vastberaden op de verdrinkingsdood door het almaar stijgende water in de Hollandse rivierenland, terwijl haar kleindochter zich daartegen verzet. Mooie film.’

‘Verbeten strijd’

Financieel Dagblad, 2 april 2003

‘Wat volgt is een verbeten strijd tussen twee schijnbaar ongelijke partijen: een kind voor wie het leven nog vol beloftes is, tegenover een oude vrouw die alle hoop op geluk moest laten varen.’

‘Uit graniet gebeiteld acteerwerk’

Het Parool, 2 april 2003

(…) ‘Mijn bestwil? Wat weet jij van mijn bestwil? Ik héb helemaal geen bestwil, snotaap!’ (…) De langzame toenadering tussen de twee hoofdfiguren is door IKON-regisseur Eric Oosthoek degelijk en verantwoord uitgewerkt. Misschien wel iets te verantwoord, af en toe. De melancholische sfeer wordt er bijkans ingeramd door de prominent aanwezige houtblazers-muziek, terwijl het bedachtzame tempo de film af en toe wel erg plechtig maakt. Wie daarvan houdt, zal zich echter graag laten overweldigen door het uit graniet gebeitelde acteerwerk van Annemarie Prins, én door het krachtige camerawerk van Goert Giltaij, die het ondergelopen rivierenlandschap wist te vangen in stemmige, gedempte kleuren. (…)

‘Mooi gefilmd, aanbevolen met drie sterren’

TROS Kompas, 29 maart 2003

‘Mooi gefilmd met indrukwekkende waterpartijen en snelstromende rivieren. Daarbij kwam de bijna-overstroming die écht aan de gang was tijdens de opnames goed van pas. De bewoners waren daar ook al met zandzakken aan het slepen.’

‘Gouden Beelden Shortlist 2003’

Broadcast Magazine, september 2003

‘Annemarie Prins genomineerd voor Beste Actrice in Novemberlicht‘

‘Grauwe kleuren, laag tempo, aanbevolen: drie sterren’

AVRO Bode, 2 april 2003

‘Oprecht en authentiek’

Cinema.nl (VPRO/Volkskrant) en VPRO Gids, 29 maart 2004

‘Mooi gefilmd (Goert Giltaij) en goed gedoseerd verteld. De verstilling in NovemberLicht wordt soms vermoeiend, maar Oosthoeks film is oprecht en authentiek’.

‘Ontroerend en schokkend’

Yes / Vriendin, december 2003

‘Novemberlicht is een ontroerend en schokkend verhaal over een eigenzinnige oude vrouw en haar minstens even eigenwijze kleindochter.’

‘Over NovemberLight’

Holland Film News – Spring 2003

(…) Due to persistent heavy rainfall across Western Europe, water levels within the Dutch river basin are rising fast. Floods are feared and people are being evacu­ated. Jacoba, an old obstinate woman, refuses to leave. As if in response to a personal death wish, she hides in her secluded house. Twelve year-old Fleur cannot countenance her grandmother’s actions, and a dogged fight ensues between the two apparently unequal parties – a child for whom life is still full of promise and an old woman who has given up on happiness. (85 min.). Directed by Eric Oosthoek and produced by Waterland Film & TV. Release: Spring 2003.

Prachtige plaats voor filmopnamen

De Gelderlander, 17 oktober 2003 – Marc Evers

(…) In een scherpe bocht van de Waalbandijk even ten oosten van Opijnen ligt aan de rivierkant een van de weinige dijkhuizen die de dijkversterking hebben doorstaan. Een prachtige plaats voor filmopnamen. Zandzakken liggen voor de deur van het voormalige ‘Hûske van Joep’ aan de Waalbandijk in Opijnen. Niet om het buitendijkse huis te beschermen tegen het water, maar om het water juist binnen te houden. De woning fungeert de komende vier weken als set van de IKON-film ‘Novemberlicht‘. ‘Ut hûuske van Joep’, een begrip in Opijnen. In 1997 overleed Hendrikus van Santen, alias Joep van Santen, op 87-jarige leeftijd in zijn buitendijkse huisje aan de Waalbandijk. Maar het kleine onderkomen aan de oever van de Waal staat er nog steeds. Het zou vanwege zijn slechte staat op korte termijn worden gesloopt. Maar ‘ut hûske van Joep’ gaat een nieuw leven tegemoet. Een locatiescout ontdekte het idyllische huisje onlangs. De komende vier weken is de woning de plek waar de film ‘Novemberlicht‘ wordt opgenomendie Waterland Film & TV uit Amsterdam maakt, in opdracht van de IKON. Joep Gerritsen is de afgelopen tijd met zijn collega druk in de weer geweest om het huis aan te kleden. ‘Er stond binnen helemaal niets meer’, zegt hij. ‘De keuken, die hebben we er speciaal in gezet. We hebben een apart decor gemaakt voor een trappenhuis en de kamer is aangekleed. Hier moet de oma gaan zitten’, vertelt Gerritsen. Hij wijst naar de schommelstoel in een hoek van de kamer.
‘De oma’ is één van de hoofdpersonages in de zogenoemde telefilm Novemberlicht. Grootmoeder Jacoba, gespeeld door Annemarie Prins (bekend uit de serie Oud Geld) wil haar woning niet verlaten bij een dreigende overstroming in het rivierengebied. Vervuld van een diep verlangen naar de dood houdt ze zich schuil in haar afgelegen dijkhuisje, wachtend op een fatale dijkdoorbraak die haar moet verlossen uit een leven vol onverteerbare herinneringen. Jacoba wordt verrast door de binnenkomst van haar 12-jarige kleindochter Fleur (Eva van Barneveld), die haar konijn is vergeten. Vervolgens ontspint zich een dialoog tussen de twee met als thema’s leven en dood. Om de watersnood, analoog aan het hoogwater in 1995, goed na te bootsen, laat de productiemaatschappij het huisje aan de Waalbandijk onder water lopen. Zandzakken liggen op dit moment nog voor de woning klaar om opgestapeld te worden. ‘De omgekeerde wereld’, zegt productieleider Madelon Veldhuizen van Waterland Film & TV. ‘En waar anderen bij opnames hopen op goed weer, mag het voor ons flink regenen. We hopen zelfs op hoogwater.’ (…) Waterland Film & TV filmt vanaf vandaag vier weken in het dijkhuisje in Opijnen. Voor dezelfde film worden of zijn reeds opnames gemaakt in Zuilichem, Herwijnen en Zaltbommel. Twee weken geleden zijn de opnames begonnen. Ze duren nog tot en met november. (…)

‘Maar ík heb lekker in een film gespeeld!’

Haarlems Dagblad, 1 april 2003

(…) Schoolwerk maken in een caravan, elke week vier dagen van huis en buiten spelen in de stromende regen. Het klinkt vreselijk naar voor een meisje van dertien, maar voor de Overveense Eva van Barneveld was het een droom die uitkwam. Acht weken lang werkte ze met regisseur Eric Oosthoek aan de telefilm Novemberlicht die woensdagavond om 21.05 uur door de IKON op Nederland 1 wordt uitgezonden. De hele film stroomt het water uit de hemel. Novemberlicht gaat over een oude vrouw, gespeeld door Annemarie Prins. Ze woont in een gebied dat onder water dreigt te lopen. Iedereen is geëvacueerd, maar de vrouw verbergt zich en bidt om de dood. Eva speelt kleindochter Fleur die probeert haar oma tegen te houden. ‘Ik kom mijn konijn zoeken en ga niet meer weg tot ik weet dat mijn oma meegaat.’ Het land loopt langzaamaan onder water, terwijl Fleur een manier bedenkt om haar oma in leven te houden. ‘Het is een vrij droevig verhaal’, zegt Eva. ‘Ik heb me heel erg ingeleefd in de rol van Fleur. Haar oma wil dood, maar zij wil dat absoluut niet en vanuit die gedachte kon ik het goed spelen. Fleur is ongeveer van mijn eigen leeftijd, ik hoefde dus niet heel anders te zijn. Uiteindelijk weet Fleur haar oma te overtuigen om door te leven, het verhaal is niet alleen maar verdrietig.’ De beelden van Novemberlicht zijn gefilmd in dorpen langs de Waal. ‘We moesten steeds op rotweer wachten’, blikt Eva terug. ‘Regen konden we af en toe namaken, wolken niet. Wel raar dat je wenst dat het gaat regenen, dat doe je normaal niet.’ Het moeilijkste aan de filmopnames was voor Eva het laten zien van emoties. ‘Ik ben niet bang voor de camera’, zegt ze. ‘Maar wat ik best wel moeilijk vind, is huilen of ruzie maken. Op een gegeven moment vind ik mijn konijn dood in het water en moet ik huilen. Op de set gebruikten we een echt dood konijn, dus ik kon het me wel goed voorstellen. De ruzies met mijn oma kon ik goed spelen omdat zij heel goed in haar rol bleef. Dat maakte het voor mij gemakkelijk om ook mijn rol te spelen.’ Eva’s schoolwerk op het Eerste Christelijk Lyceum heeft niet onder de filmopnames geleden. ‘Ik ben goed gesteund’, zegt ze.’Ik zit in de brugklas en ik moest een eigen begeleider krijgen bij de opnames. Toen dat geregeld was, kreeg ik toestemming om mee te doen. Als er op school een toets was, nam mijn begeleidster die in een gesloten envelop mee. Ik mocht het pas zien als ik het in de caravan of in het hotel ging maken. Zij controleerde dan of ik niet stiekem in mijn boek zat te bladeren en hoeveel tijd ik nog had.’ Nu Novemberlicht klaar is, heeft Eva voor haar gevoel de mooiste periode achter de rug. ‘Ik heb ontzettend veel geleerd over acteren en andere beroepen die met film te maken hebben. Het was echt heel leuk om te doen, vooral tijdens de opnames. En elke keer als ik me nu een beetje stom voel, denk ik trots: maar ík heb lekker in een film gespeeld!’

Ramprealisme

De Filmkrant, november 2002

(…) ­Het ramprealisme is bij de opnamen van Novemberlicht wel erg ver doorgedre­ven. De nieuwste fIlm van Waterland Film & TV gaat over een oude vrouw die het leven moe is en de fatale doorbraak van een rivierdijk afwacht. Als set was gekozen voor de uiterwaarden van de Waal nabij Opij­nen en met behulp van een zandwal en ingepompt rivierwater werd de over­stroming gesimuleerd. ‘Maar we hoopten natuurlijk op een echte waterstijging, dan konden we tenminste de waarheid filmen en levert de natuur zelf het decor’, vertelt Wilant Boekelman van Waterland. Toen het vocht maar niet wilde komen, zette de producent in een overmoedige bui catering, make-up en productiekantoor in portocabins in de uiterwaarden. En toen kwam het water dus wel. De onderkomens liepen vol en zogen zich onwrikbaar vast in de rivierklei. ‘We hebben als gekken alles weer in bussen op de dijk onderge­bracht’, aldus Boekelman. ‘Maar die cabins zijn verloren.’ (…)