Ms. De Weereld (1986)
Achtdelige dramaserie (8 maal 25 minuten)
Scenario: Hugo Heinen, Carel Donck en Willem Capteyn
Regie: Eric Oosthoek
Producent: Dirk Schreiner voor ADDED Films
Omroep: IKON TELEVISIE
‘Een parabel over leven en doodgaan…’
Aflevering 1:
Peter Bos en zijn vriendin Esther liften naar Harlingen, vanuit Amsterdam, naar de begrafenis van Peters grootvader. Arend Bos heeft zijn leven lang gevaren als kapitein-eigenaar van een coaster. Peter is zijn enige kleinzoon. Oma (Hilde) Bos is nogal in de war tijdens de sobere plechtigheid. Ze sukkelt zelf al geruime tijd met haar gezondheid. Gelukkig wordt ze liefdevol bijgestaan door bejaardenverzorgster Marja. Drie vrienden van Arend en Hilde wonen de begrafenis bij. Het zijn Hoornik, Kooyman en Vermaat – alle drie ex-zeelui, en alle drie inwoners van hetzelfde kleine opvangtehuis voor ex-zeelieden vlakbij het haventje van Harlingen. De drie mannen zijn nogal stug en stroef in de omgang, maar via Marja komt Peter erachter dat Arend, Hilde en de drie mannen met vreemde plannen rondliepen. Langzaam komt hij meer te weten. Zijn grootvader had van zijn spaarcenten kort tevoren een oude coaster gekocht ‘De Weereld’, had die laten opkalefateren en zeeklaar laten maken op de plaatselijke werf, en wilde ermee op reis. Waarhéen blijft vooralsnog een mysterie. Marja is de enige in het tehuis die zo’n beetje op de hoogte is van de wilde plannen die nu door de plotselinge dood van Arend niet door dreigen te gaan. Een bezoek aan de notaris levert Peter een grote verrassing op. Gezien de gezondheidstoestand van zijn grootmoeder, en gezien het feit dat Peter de enige erfgenaam zal zijn van het bezit van zijn grootouders, krijgt hij het beheer over ‘De Weereld’. Het is juridisch uitgezocht en hij hoeft alleen maar in te stemmen. Samen met Esther bekijkt Peter het schip op de werf. Peter is beduusd, Esther is verrukt. Ze wil beslist de zee op. Die nacht logeren Esther en Peter in het bejaardenhuis. Oma Bos is uitgeput, en slaapt. De drie ex-zeelui zitten somber bijeen. Hun plannen dreigen te mislukken zonder Arend. Wat moeten ze doen? Opgeven?
Aflevering 2:
De volgende morgen al glijdt geheel volgens schema ‘De Weereld’ van de werf. Alle betrokkenen kijken toe. Een jonge jongen die op de werf werkt, Klaas, een Groninger, laat Peter en Esther enthousiast zien hoe alles werkt aan boord. De coaster wordt verplaatst naar de buitenhaven. Peter heeft een lang gesprek met zijn oma. Ze vertelt hem over het plan, en hoe het is ontstaan. Drieëndertig jaar geleden voer zij als kapiteinsvrouw met Arend op een schip dat óók ‘De Weereld’ heette. Vermaat, Kooyman en Hoornik – alle drie nog jonge kerels vormden de rest van de bemanning. Ten noorden van de Shetland Eilanden kwam de
coaster in een mistbank terecht, stootte op een ijsschots en verging. Twaalf lange dagen dobberden de vijf opvarenden in een sloep rond voor ze werden opgepikt. Alle vijf hebben ze sindsdien het gevoel dat ze ooit nog eens terug willen: terug naar die plaats op zee, terug naar die ervaring. . . En toen opa Bos een oude coaster ontdekte die als twee druppels water op ‘De Weereld’ van toen leek, was de koop snel gesloten. De tocht moet dóórgaan, vindt oma Bos. Ondanks alle tegenslag. En ondanks haar zwakke gezondheid. Peter moet mee, en nog wat andere jonge mensen. Anders redden ze het niet. De drie ex-zeelui blijken op eigen houtje besloten te hebben dat de voorbereidingen voor de zeereis moeten doorgaan. Vooral Hoornik ontpopt zich als een eigengereide dwingeland. Hij ziet zichzelf als kapitein, nu Arend dood is, en voelt helemaal niets voor onervaren jongelui aan boord van zijn schip. Diskussies laaien hoog op. Peter, als beheerder van ‘De Weereld’ kan niet gepasseerd worden. Esther wil graag mee. Marja is aanvankelijk tegen het plan. Ze vindt het volstrekt onverantwoord. Maar ze zwicht op emotionele gronden: als het dan tóch doorgaat wil ze oma niet alleen laten. Klaas, die het schip goed kent, wordt ook meegevraagd. De drie mannen spelen hevig op, maar oma Bos beslecht het pleit. De reis gaat door. Die avond worden er medicijnen ontvreemd uit de apotheek van het tehuis: medicijnen voor oma Bos. Voor onderweg.
Aflevering 3:
‘De Weereld’ vertrekt. De afvaart heeft nogal wat voeten in de aarde, maar alles lukt. De drie ex-zeelui blijken het vak nog niet verleerd. Ze veranderen op slag: Hoornik geeft bevelen, voert gezag, Vermaat is druk in de machinekamer, geholpen door Klaas, Kooyman draaft rond als matroos-kok. De jonge bemanning probeert zich aan te passen. Oma geniet. Ze zit aan dek, in dekens gehuld, en vertelt Marja dat dit is wat Arend voor ogen stond.
Peter heeft het moeilijk. Hij voelt zich op zijn minst medeverantwoordelijk voor de gang van zaken aan boord, maar hij krijgt weinig kansen. De oude drie werken als paarden, en ze gunnen zich nauwelijks tijd om hem behoorlijk te instrueren. Vooral Hoornik heeft de neiging zijn hand te willen overspelen: hij is onvermoeibaar bezig in de stuurhut, en wil niet van slapen horen. Peter krijgt het benauwd als Hoornik blijkt te lijden aan nachtblindheid. Er zou weinig aan de hand zijn als Hoornik zijn bevoegdheden zou delegeren, maar daar is hij te trots en te eigenwijs voor. Midden in de nacht leidt Hoorniks gedrag toch tot een bijna-aanvaring op de drukke vaarroute. Paniek in de machinekamer: de motoren raken overbelast en weigeren dienst. Alles loopt goed af, maar de schrik en de opwinding is algemeen. Verwijten gaan over en weer. Dan gebeurt er, tot overmaat van ramp, nog iets onverwachts. Klaas treft ergens op het voorschip een jong meisje aan. Ze is angstig, vervuild, en ziet eruit of ze behoorlijk ziek is.
Aflevering 4:
Alle aandacht gaat naar de verstekelinge. Hoornik, wiens gezag door de bijna-aanvaring al is aangetast, blaft haar af. Het meisje zegt geen stom woord, het is of ze niemand verstaat. Peter neemt het voor het meisje op. Hij vindt het gedrag van Hoornik buiten proporties. Hoornik geeft hem een klap in het gezicht en sluit zich op in de kapiteinshut. Klaas en de anderen ontfermen zich over het zieke meisje. Ze blijkt Deense te zijn en Birgit te heten. Ze krijgt wat schone kleren en knapt zienderogen op. Vermaat werkt dubbel hard. Hij moet de machine weer aan de praat krijgen. Hij gunt zich nauwelijks ergens anders tijd voor. Esther bedenkt iets om de stemming aan boord te verbeteren. Ze improviseert een tafel aan dek van het stilliggende schip en bereidt een feestelijke maaltijd voor. Oma Bos leeft helemaal op. Klaas ziet kans om in het Gronings te kommuniceren met Birgit. Iedereen is uitgelaten vrolijk, vooral als Vermaat vermoeid maar voldaan uit de machinekamer komt: de motor is weer in orde. Alleen Hoornik ontbreekt. Oma Bos gaat naar de kapiteinshut en praat met hem. Schoorvoetend voegt hij zich bij de anderen. Tegen het eind van de avond ontdekt Marja dat er medicijnen zijn verdwenen. Er ontbreekt morfine. Birgit verraadt zich als de schuldige.
Aflevering 5:
Birgit blijkt verslaafd. Ze heeft hulp nodig. En niemand van de anderen heeft daar ervaring mee. Men is het erover eens dat ze van de morfine af moet blijven. Maar wat dan wel? Birgit wordt agressief, pleit, smeekt en doet alle moeite om de anderen ervan te overtuigen dat ze niet helemaal zónder kan. Onder de anderen ontstaat onenigheid. Moeten ze haar opsluiten en maar laten schreeuwen? Moeten ze kontakt zoeken met de wal en medische hulp vragen?
‘De Weereld’ vaart weer naar behoren en de tocht vordert goed. Moeten ze alle plannen nu afbreken? Hoornik peinst er niet over om terug te gaan. Esther knapt af. Ze voelt zich ellendig met de hele situatie en zou het liefst rechtsomkeert maken. Vermaat bemoeit zich met het geval Birgit. Hij is er tegen om haar opgesloten te houden. Vermaat praat uit ervaring: zelf is hij jarenlang verslaafd geweest aan de alcohol en hij wéét hoe ellendig iemand zich kan voelen door plotselinge onthouding. Hij ontfermt zich over Birgit, houdt haar bezig, leidt haar aandacht zoveel mogelijk af van het probleem en verliest haar geen moment uit het oog. Die nacht gaat het onverwacht slechter met oma. Ze heeft pijn en is nauwelijks tot spreken in staat.
Aflevering 6:
Oma Bos is ernstig ziek. Ze praat over de reis en het reisdoel, maar soms is het of ze ijlt of hallucineert. Marja verpleegt haar zo goed ze kan. Ze probeert de pijn te stillen. Weer is er de onzekerheid: doktershulp aanvragen of niet? Maar oma maakt ondubbelzinnig duidelijk dat ze dat niet wil. Toch maakt Marja zich verwijten. Hebben ze er wel goed aan gedaan om met een zieke oude vrouw…? Oma voelt dat ze doodgaat. Ze wil nog éen keer aan dek, maar het weer wordt slechter. In dekens gewikkeld dragen ze haar naar de stuurhut. Oma is niet ongelukkig en houdt zich heel sterk. Iedereen is nu bijeen, een vreemde, emotionele samenkomst. Niet veel later sterft oma. Iedereen reageert op zijn of haar manier op haar dood. Vooral Esther blijkt het er moeilijk mee te hebben. Voor haar is het de eerste maal dat ze met de dood te maken heeft. Marja houdt zich kranig.
Aflevering 7:
De stemming aan boord is gedrukt. Oma Bos heeft ‘het niet gehaald’. Pas na enige tijd komen de emoties los. Marja, die zich zolang flink heeft gehouden, laat zich nu troosten door Peter. Hoornik lijkt zich steeds meer in zichzelf terug te trekken. Voor de anderen is hij steeds vaker een raadsel. Hij vindt dat oma’s lichaam niet terug moet naar het vasteland: hij wil haar een zeemansgraf geven. De anderen moeten even wennen aan het idee maar stemmen al snel ermee in. ‘De Weereld’ vaart langzaam. Er komt een dichte mist opzetten. Af en toe loeit de misthoorn klaaglijk. Dan wordt het schip stopgezet. In de diepe stilte die volgt wordt oma na een korte plechtigheid aan de zee toevertrouwd. De bemanning overlegt wat er nu verder gaat gebeuren, als Peter ontdekt dat Hoornik verdwenen is. Ook de reddingssloep blijkt weg te zijn.
Aflevering 8:
Hoornik moet in z’n eentje de sloep hebben neergelaten, en moet toen zijn weggeroeid, letterlijk de mist in. De achterblijvers praten opgewonden door elkaar. Wat was Hoorniks beweegreden? Was hij in de war, depressief, voelde hij zich mislukt als kapitein? Wilde hij bewust dood? En als ze hem willen zoeken, hoe pakken ze dat dan in vredesnaam aan? Zomaar wat rondvaren heeft weinig zin. Korte tijd later horen ze een bonkend geluid tegen de romp van het schip: het is de sloep die was verdwenen, leeg. De riemen liggen er nog in, keurig naast elkaar, alsof Hoornik zomaar ergens is uitgestapt. Peter neemt een besluit. Hij stapt in de sloep en wil gaan zoeken. ‘De Weereld’ zal regelmatig signalen geven met de misthoorn, zodat hij zich een beetje kan oriënteren. Peter roeit in de mist, uit alle macht. Dat dat gekkenwerk is weet hij ook wel. Maar hij is nog niet met Hoornik klaar. Hij is woedend op hem. De achterblijvers zijn dodelijk ongerust over de afloop. ‘We zijn hier op dezelfde plek als toen’, zegt Kooyman. Peter roept Hoorniks naam door een bullhorn. Vergeefs, lijkt het, en zinloos. Dan opeens stuit hij met de sloep op een zandbank. In de spookachtige mist op het verlaten strand treft bij Hoornik aan. Hoornik ziet er verwilderd uit en heeft, zoals hij het zelf zegt ‘opgegeven’. Peter is wanhopig en probeert hem over te halen mee terug te gaan. Hij is woest dat Hoornik hen allemaal laat zitten. Maar het haalt niks uit. Hoornik vindt dat het zijn recht is om op te geven en Peter moet hem in een gevecht dwingen mee terug te gaan. Peter dreigt het aanvankelijk af te leggen tegen de kracht van de oude man. Tenslotte wint hij met de grootste moeite. Hoorniks weerstand breekt. Uitgeput bereiken ze samen De Weereld. De mist trekt op als het schip onder stoom komt, en De Weereld de terugreis aanvaardt.
Cast:
Frits Butzelaar, Wim Wama, Bert Sevenhuyzen, Pim Lambeau, Anne Buurma, Jeanette Kristensen, Erik de Vries, Merel van Neerbos, Manouk van der Meulen, Jan Hundling, Huub Hansen, Kirsten van Toorenburg, Inge-Marit van der Wal e.a.
Crew:
Camera/licht: Dirk Teenstra N.S.C.
Focus puller: Bastiaan Houtkooper
Beeldtechniek: Elwin Flik
Grip: Jan van den Berg, Thijs Wijdeveld
Chef licht: Geert Ghesquière
Geluid: Otto Horsch, Erik Langhout
Aankleding/rekwisieten: Theo Calis
Styling: Yvonne de Boer
Kap/Grime: Saskia Ellemeet
Catering: Marijke van den Bergh
Stillfotografie:
Poster/artwork: Will Bakker
Muziekcompositie/uitvoering: Janine Mehrtens
Dubbing Stem Wim Wama: Robert Paul
Montage/Mixage: Peter Rump
Productieleiding: Dirk Schreiner
Productie-assistentie: Oline Engelvaart
Productie-secretaresse: Peggy van Bochove
Special effects: Harry Wiessenhaan
Opnameleiding: Wilfried Depeweg
Script-continuïteit: Rachèl Maes
Uitvoerend producent: Dirk Schreiner
Assistentie: Anke Taverne
Co-producent IKON Televisie: Wim Koole
Ms. De Weereld is uitgezonden op 7, 14, 21, 28 januari, 4, 11, 18 en 25 februari 1986 op Nederland 1.
Novelisation: Ms. De Weereld werd in 1986 in boekvorm uitgebracht bij Uitgeverij Leopold in Den Haag.